آشنایی با معماری جهان

درس آشنایی با معماری جهان یکی از درس های مهم رشته معماری است.

معماری حد واسط حوزه های درهم تنیده علم، مهندسی و هنر است. معماری طراحی محیطی است که در آن افراد انسان بودن خود را در هماهنگی با طبیعت، فرهنگ و ریشه های خود جشن می گیرند (وب سایت archdaily).

در ادامه این مقاله با مدرسه معماری همراه باشید.

پیدایش معماری در جهان

زمان پیدایش معماری به وسیله نوع بشر به روشنی مشخص نیست. سوال اینجاست از آنجایی که انسان زندگی خود را از غارها شروع کرد، بر اثر چه عامل یا عواملی به فکر ایجاد سر پناهی سازمان یافته برای خود افتاد؟

آیا از همان غارهایی که در آن زندگی می کرد الهام گرفت یا از درختانی که در گرمای فصل بهار و تابستانی سایبانی مناسب برای او بود؟ یا از مواردی دیگر؟

هر چه باشد انسان ماقبل تاریخ به نوعی موفق به ایجاد آثار معماری شد و نمونه هایی از این آثار هنوز هم به جا مانده است.

معماری شکلی از علم و هنر است که سازه ها و ساختارهای فیزیکی مرتبط با ساختمان های مورد استفاده انسان را ایجاد می کند.

معماری جهان بخش مهمی از فرهنگ، تاریخ و جامعه انسانی است.

همانگونه که بیان کردیم معماری تقریبا از زمانی که ما انسان ها بر روی این کره خاکی بوده‌ ایم وجود داشته است، اما در طول قرن‌ها تغییر زیادی کرده است زیرا از یک طرف ما به فناوری‌های جدید دست یافته ایم و از طرف دیگر با نیازهای جدید سازگار شده‌ایم.

اهمیت آشنایی با روند تاریخی معماری در جهان

تاریخ معماری جهان تحولات مختلفی را در طول تاریخ زندگی انسان از سرگذرانده است.

طبیعی است که آثار اولیه را نتوان معمارانه در نظر گرفت اما باید این نکته را هم در نظر گرفت که آن آثار اولین گام های انسان برای خلق اثرهایی در پیرامون خود بوده است و باید آن ها را در ظرف زمان خود و با توجه به شرایط بشر در آن هنگام مورد بررسی قرار داد.

از این دیدگاه این آثار دارای اهمیت فراوانی هستند و باید به آن ها به دید تحولی در شگرف در تاریخ زندگی بشر نگریست.

معماری برای قرن ها نیروی مسلط در تمدن بشری بوده است. اصول معماری جهان را می توان از طریق سبک ها و ویژگی های مختلفی که هر ساختمان را تشکیل می دهد درک کرد.

معماری جنبه مهمی از جهان است که ما باید از آن آگاه باشیم. معماری چیزی فراتر از ساختمان‌هاست، درک اینکه ساختمان‌ها از کجا آمده‌اند و چرا آنها را می‌سازیم موضوع بسیاری مهمی است که باید به آن توجه ویژه داشته باشیم.

معماری از آغاز حیات بشری راهی بسیار طولانی را پیموده است و شیوه زندگی امروز ما را شکل داده است. شهرسازی ما امتداد این تاریخ است.

تاریخ معماری به دقیقا به زمانی بر می‌گردد که ما انسان ها بر روی زمین مجبور به ساخت سرپناهی برای محافظت خود در مقابل عوامل طبیعی شدیم (دانشنامه ویکیپدیا).

بررسی معماری در طی قرون مختلف اطلاعات متفاوتی چون سیاست های تمدن ها، نحوه معیشت، آیین ها و آموزه های آن ها نیز اطلاعات مفیدی بدست می دهد که برای معماری امروز نیز مفید است.

معماری یک نیروی متحدکننده در جهان ما بوده و همچنان هم به این نقش ادامه می دهد.

ظهور اینترنت در دهه های اخیر سرآغاز عصری جدید در معماری است. اکنون، بیش از هر زمان دیگری امکانات لازم و کافی برای کشف روش های جدید طراحی و معماری و خلق ساختمان ها و فضاهای بدیع وجود دارد.

اما همواره یک این سوال مطرح است که چگونه می توان اطلاعات فراوانی را که اکنون در دسترس نوع بشر قرار گرفته است را مدیریت کرد؟

معروف ترین آثار معماری جهان

فهرست آثار معروف معماری جهان تحت سلطه بناهای بنام و معروفی مانند اهرام، تخت جمشید، تاج محل و ساختمان هایی مانند لوور است. اما ساختمان های بیشتری وجود دارد که قابل ذکر است.

اهرام مصر

شاید به جرات بتوان گفت که معروف ترین آثار معماری جهان اهرام مصر هستند.. اهرام به عنوان مقبره پادشاهان و ملکه های مصر در قرن های 5، 6 و 7 قبل از میلاد ساخته شده اند.

اهرام نه تنها به عنوان مقبره سلطنتی مصر بلکه به عنوان نمادی از قدرت و ثروت برای رعایای خود ساخته شده اند.

هرم بزرگ جیزه که با نام هایی چون هرم خوفو یا خئوپس نیز شناخته می‌شود قدیمی‌ترین و بزرگترین هرم از مجموعه سه‌گانه اهرام مصر است.  این بنا در 2560-2540 قبل از میلاد توسط فرعون خوفو ساخته شد تا مقبره او نیز باشد.

تخت جمشید

تخت جمشید یا پارسه یا پرسپولیس نام یکی از شهرهای باستانی ایران است که طی سالیان سال پایتخت باشکوه پادشاهی هخامنشیان بوده است.

در این شهر باستانی کاخی به نام تخت جمشید وجود دارد که در دوران زمامداری داریوش بزرگ، خشایارشا و اردشیر اول بنا شده‌است و به مدت حدود ۲۰۰ سال آباد بوده‌است.

معروف ترین اثر معماری در مجموعه تخت جمشید دروازه همه ملل است که توسط خشایارشا اول (486-465 ق.م) ساخته شده است.

دروازه ملل یک دروازه و یک جفت ستون بالای خود داشت. لوح بالای ستون ها دارای نقش برجسته ای بود که داریوش و خشایارشا را نشان می داد.

تخت جمشید در سال 330 قبل از میلاد توسط اسکندر سوم ویران و سوزانده، اما مرکز مهم دین زرتشتی تا دوره اسلامی باقی ماند.

تاج محل

تاج محل توسط شاه جهان (یکی از پادشاهان امپراتوری مغول) به عنوان یادبودی برای همسرش ممتاز محل پس از مرگ او ساخته شد. تاج محل یکی از زیباترین بناهای جهان است و به عنوان یکی از بهترین نمونه های معماری مغول در هند به شمار می رود.

در ساخت و تکمیل این بنا بیش از 20000 کارگر در یک دوره زمانی 22 ساله شرکت کرده اند.

کولوسئوم

کولوسئوم یک آمفی تئاتر در شهر رم است که قبل از تبدیل شدن به یک کلیسای مسیحی، برای مسابقات گلادیاتورها و شکار حیوانات استفاده می شد.

کولوسئوم سپس در اثر یک زلزله ویران شد و تا حدی توسط امپراتوران بعدی بازسازی شد.

برج کج پیزا

برج کج پیزا در پیزای ایتالیا قرار دارد. این بنا به مرور زمان با افزودن لایه ها و طبقات جدید آجر بر روی هم به آرامی و در طی 176 سال ساخته شد.

این برج تا حدی به یک طرف کج شده است و علت اصلی انحراف برج مربوط به خاک ماسه‌ای اسفنجی زیر آن است. زیرا پایه آن به اندازه کافی قوی نبود که بتواند ارتفاع آن را تحمل کند.

آشنایی با سبک های معماری جهان

درک سبک های مختلف معماری و چگونگی تکامل با آنها می تواند به ما در درک بهتر محیط اطرافمان کمک کند و به نوبه خود، ممکن است از این طریق بتوانیم عمق بیشتری به خودشناسی بدهیم و بیشتر در مورد خود بیاموزیم.

معمولا سبک‌های معماری، آثار معماری را از جنبه هایی مانند فرم‌ها، تکنیک‌ها، مواد و مصالح دوره زمانی و مکانی، منطقه جغرافیایی و سایر مسائل تأثیرگذار در آن دسته‌بندی می نمایند (ویکیپدیا).

یکی از مسائل مهمی که بر سبک های معماری تاثیر می گذارد تاریخ معماری است و به جرات می توان گفت که در عمل سبک های معماری از مطالعه روند تکامل تاریخی معماری پدیدار می گردد.

در تاریخ معماری بررسی یک سبک خاص بررسی تمامی ابعاد طراحی و ساخت سازه‌های مرتبط با آن سبک را شامل می‌شود.

به عبارت بهتر سبک معماری راهی برای دسته‌بندی معماری است که با تأکید بر ویژگی های آثار معنی می یابد.

با توجه به این توضیحات می توان سبک های معماری را با توجه به موارد زیر دسته بندی کرد:

• بر اساس محدوده مکانی: به عنوان مثال معماری مغرب زمین و مشرق زمین، معماری ایرانی، معماری رومی، معماری چین، معماری یونان و …
• بر اساس محدوده زمانی: معماری پیش از تاریخ، معماری ایران پیش از اسلام، معماری ایران پس از اسلام، معماری صدر مسیحیت، معماری کلاسیک، معماری معاصر و…
• بر اساس مکتب فکری یا اعتقادی: معماری اسلامی، معماری مدرن، معماری پست مدرن و…
• ترکیبی از گونه‌های بالا که معمولا به چند ویژگی در کنار یکدیگر اشاره می‌کند: معماری جهان اسلام، معماری غربی و…

تقسیم بندی سبک های معماری از لحاظ تحولات زمانی

دیدگاه های دیگری نیز برای تعریف سبک های معماری وجود دارد که تحولات معماری را از لحاظ بازه های زمانی تاریخی مورد بررسی قرار می دهد که به صورت زیر است:

• معماری باستان شامل معماری مصری، آشوری، ایرانی، هندی و …
• معماری قرون وسطی شامل بیزانس، گوتیک و رنسانس
• معماری مدرن شامل هنر دکو (معماری تزئینی)، مدرنیست و سبک بین المللی و سبک چمنزار

معماری باستانی معمولا با نمادهایی دارای برخی المان ها مانند ستون‌ و همچنین بخش هایی به مانند معابد برای پرستش خدایان در داخل ساختمان‌ها مشخص می‌شود.

یکی از مشخصه های مهم آثار این نوع معماری گنبدهای ساختمان هاست. گنبدها بخش مهمی از این بناها هستند و در برخی از ادیان مانند اسلام یا مسیحیت برای نشان دادن بهشت استفاده می شده است.

معماری قرون وسطی با سازه ها و ساخت و سازهای فشرده همراه با برج هایی مشخص می شند که بیشتر اهداف دفاعی داشتند تا اهداف مذهبی (به دلیل جنگ های مکرر در این دوره زمانی).

البته در این دوره انگیزه های دیگری نیز برای توسعه ساختمان ها و بناها وجود داشت که یکی از آن ها مذهب بود.

به عنوان مثال یکی از رایج ترین سبک های معماری که در این دوره زمانی و عموما در ساخت کلیساها نمود یافت، سبک گوتیک است.

در این سبک بناها بلندتر و سبک‌تر بوده و از شاخصه مهم آن وجود طاق‌های نوک تیز در بناست.

برخی از سبک های مهم معماری جهان

در ادامه به معرفی و بررسی برخی دیگر از سبک های مهم معماری جهان می پردازیم:

معماری هایتک

معماری هایتک یا معماری دارای فناوری پیشرفته یک ایده معماری است که از آخرین تجهیزات و فناوری های برای ایجاد سازه ها و ساختمان استفاده می کند.

ساختمان های این سبک از معماری معمولاً طراحی متمایزی دارند و اغلب با مصالحی مانند چوب، فولاد، آلومینیوم و شیشه ساخته می شوند.

برخی از محبوب ترین نمونه های سبک معماری پیشرفته شامل موزه گوگنهایم در بیلبائوی اسپانیا،  سالن کنسرت والت دیزنی در مرکز شهر لس‌آنجلس در آمریکا، مرکز ژرژ پمپیدو در پاریس و بانک هنگ کنگ و شانگهای معروف به HSBC است.

معماری دیکانستراکشن یا ساختار شکنی

اصطلاح معماری ساختارشکنی اولین بار توسط معمار، نویسنده و منتقد آمریکایی چارلز جنکس ابداع شد.

ایده پشت این معماری این است که سازه های بزرگ را به ابتدایی ترین شکل های خود تجزیه کنیم و تمام تزئینات یا جزئیات غیر ضروری را از بین ببریم.

معماری ارگانیک یا طبیعت گرا

معماری ارگانیک از مواد طبیعی در محیط برای ایجاد یک زیستگاه طبیعی استفاده می کند.

مهمترین جنبه معماری ارگانیک این است که امکان استفاده از منابع تجدیدپذیری را که به راحتی در دسترس هستند، مانند چوب یا بامبو در ساخت سازها و ساختمان ها فراهم کند.

معماری ارگانیک سبکی در طراحی ساختمان و فضاست که از مواد و اشکال طبیعی در طراحی استفاده می کند تا با محیط هماهنگی بیشتری داشته باشد و راحتی و آسایش را برای افراد پدید آورد.

این نوع معماری زندگی سالم را تشویق می کند و پایداری را ترویج می کند.

معماری پایدار یا سبز

معماری پایدار، عمل طراحی ساختمان با استفاده از روش های سازگار با محیط زیست است.

ساختمان‌هایی که طراحی پایدار دارند، از لحاظ مصرف انرژی کارآمدتر هستند، نیاز کمتری به سیستم‌های گرمایشی یا سرمایشی بزرگ دارند و به تعمیر و نگهداری کمتری نیاز دارند.

در ساختمان های پایدار نیز از موادی استفاده می شود که آسیب کمتری برای محیط زیست دارند، مانند چوب یا بامبو.

معماری مدرن یا نوگرا

معماری مدرن سبکی از معماری است که در نیمه اول قرن بیستم ظهور کرد.

در معماری مدرن، کارکرد (functionalism) با ایده‌هایی ترکیب می‌شود که مفاهیم و فرم‌های تاریخی از آن حذف شده‌اند (دانشنامه ویکیپدیا).

این سبک تحت تأثیر عقل گرایی و سبک بین المللی قرار گرفت و به عنوان پاسخی به تقارن و تزئینات رایج در طراحی دوره ویکتوریا پدیدار شد.

معماری نئوکلاسیک

معماری نئوکلاسیک سبکی است که برای بازسازی اشکال و فضاهای معماری یونان و روم باستان بکار می رود.

این سبک معماری در طول قرن 18 و 19 محبوبیت زیادی داشت و امروزه نیز به عنوان یک سبک معماری مهم به حیات خود ادامه می دهد.

بسیاری از مردم از تفاوت بین مدرنیسم و معماری نئوکلاسیک آگاه نیستند.

معماری نئوکلاسیک به عنوان شاخه ای از معماری کلاسیک در نظر گرفته می شود که برخی از معماران در طراحی و خلق آثار خود از مدل های رومی، یونانی یا رنسانس استفاده می کنند.

از سوی دیگر مدرنیسم مقوله ای گسترده است که سبک های مختلفی را در بر می گیرد و در آن مفاهیم و فرم‌های تاریخی حذف شده‌اند.

معماری پست مدرن

معماری پست مدرن یک سبک معماری است که در دهه 1970 رایج شد. این سبک به شدت از سبک‌های قبلی، از جمله مدرنیسم اولیه، وام گرفته است، اما همچنین از تکنیک‌های پاستیشه و ساختارشکن استفاده می‌کند. ساختمان های پست مدرن اغلب به گونه ای طراحی می شوند که با دارای جزئیات پیچیده، زرق و برق‌ و آرایه‌های نامتجانس باشند، نه لزوما تمیز یا کاربردی.

این رویکرد پس از آنکه طرح‌های ساده‌گرایانه مدرنیسم بین‌المللی برای معماران کسل‌کننده تلقی شد، رایج شد.

معماری پست مدرن سبکی است که به عنوان واکنشی در برابر نقایص درك شده معماری مدرن پدیدار شد. مخالفان مدرنیسم می خواستند نوعی از دکوراسیون را به معماری بازگردانند، اما همچنین می خواستند این کار را بدون توسل به اشکال تاریخی انجام دهند.

این امر آنها را بر آن داشت تا انواع جدیدی از ساختارهای پیچیده و متناقض، نماها و بافت های مبتنی بر تاریخ معماری یا روابط هندسی و طعنه و ابهام در فُرم‌ها و مواد طبیعی را در طراحی و معماری بکارگیرند.

کتب و مراجع درس آشنایی با معماری جهان

بررسی تاریخ معماری و سیرتحول آن در سرزمین ها و فرهنگ های مختلف و با گذشت اعصار و قرون از موضوعات بسیار جذاب و با اهمیتی است که در کتاب های مختلف تاریخ معماری مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

رعایت بی‌طرفی و پرداختن به واقعیت‌های تاریخی کمک شایانی می‌کند تا مخاطب بتواند درک صحیحی از شرایط اجتماعی-تاریخی سرزمین‌های مختلف به دست آورده و نسبت آن را با معماری آن سرزمین‌ها درک کند.

یکی از کتاب هایی که در دانشگاه های کشور بسیار مورد توجه قرار گرفته است کتاب آشنایی با معماری جهان اثر دکتر محمد ابراهیم زارعی است.

کتاب دکتر زارعی کتابی ارزشمند در خصوص معماری جهان می باشد که در هفده فصل به رشته تحریر درآمده و توسط انتشارات فن آوران چاپ گردیده است.

کتاب ارزشمند دیگری که در این زمینه تالیف و در ایران ترجمه شده است کتاب تاریخ معماری جهان اثر فرانسیس دی کی چینگ است.

فرانسیس دی. کی. چینگ یکی از نویسندگان مشهور، بنام و فعال حوزه‌ های مختلف معماری است که در کشور ما ایران علاقمندان به معماری بیشتر وی را با کتاب پربار و باارزش «معماری، فرم، فضا و نظم» می‌شناسند.

استفاده از بیان روان و گویا و نیز استفاده از جلوه های مختلف گرافیکی، نقشه ها و جزئیات آثار از ویژگی های بارز کتاب های وب است که در کتاب «تاریخ معماری جهان» او نیز این موضوع به خوبی نمود یافته است.

با این مقدمه کوتاه منابع و مراجع درس آشنایی با معماری جهان کتاب های زیر می باشد:

• آشنایی با معماری جهان دکتر محمد ابراهیم زارعی
• تاریخ معماری جهان اثر فرانسیس دی کی چینگ، ویکرامادیتیا پراکاش و مارک ام یارتسومبک
• آشنایی با معماری جهان دکتر لیتکوهی (دانشگاه پیام نور)
• هنر در گذر زمان هلن گاردنر
• تاریخ معماری نوشته سر بانیستر فلچر
• معماری جهان نوشته تروین کاپلستون
• تاریخ هنر جنسن
• تاریخ معماری چیست؟ تالیف هیزل کانوی و رونیش راوئن

سرفصل درس آشنایی با معماری جهان

یکی از مهمترین بحث های مورد توجه دانشجویان و اساتید در درس معماری جهان سرفصل های این درس است.

بررسی کتاب ها و مراجع مختلف نشان می دهد که این سرفصل ها تاحدی در این کتاب ها یکسان است و این کتاب ها سیر تاریخی تقریبا مشابهی را پیموده اند.

هر چند تفاوت هایی در آن ها نیز وجود دارد که بیشتر به فلسفه تالیف کتاب برمی گردد. به عنوان مثال کتاب آشنایی با معماری جهان دکتر زارعی به معماری جهان از دیدگاه تحول تاریخی پرداخته است. اما کتاب هنر در گذر گاردنر بیشتر بر بحث های هنری تاکید کرده است.

اهم سرفصل های این کتاب ها به دو بخش اصلی تقسیم می شود:

معماری مغرب زمین

• معماری تمدن ها بین النهرین، مصر، هند، ایران، چین و ژاپن و …

معماری مشرق زمین

• معماری جزایر کرت، یونان، روم، صدر مسیحیت، بیزانس، رومانسک گوتیک، رنسانس و باروک و …

مباحثی مانند موقعیت جغرافیایی، پیشینه تاریخی و فرهنگی و همچنین شناسایی انواع بناها و معرفی تکنیک های معماری و شناسایی مواد و مصالح و تزئینات معماری هر تمدن نیز از مطالبی است که در این کتاب ها بسیار مورد توجه واقع شده است.

معمولا در این میان به تاثیر عوامل اجتماعی، تاریخی، مذهبی و اقتصادی نیز در پدیدار شدن آثار معماری توجه شده است.

سرفصل های کتاب معماری دکتر ابراهیم زارعی را می توانید در مقاله بررسی کتاب آشنایی با معماری جهان ایشان مطالعه نمایید.

ما در مدرسه معماری برآنیم که نگاهی عمیق به تاریخ معماری جهان با تمرکز ویژه بر تاثیرگذارترین سبک ها، روندها و جنبش ها داشته باشیم.